Come vengo celebrata, nel XXI secolo, nella mia patria? Purtroppo poco e male. Mi sono state dedicate delle strade, è vero, delle scuole di musica portano il mio nome, ma un solo busto e un solo monumento mi ricordano in tutta la Polonia. A Łódz, la mia città, una strada periferica e l'Accademia di musica si chiamano come me, ma quest'ultima la devo dividere con mio fratello Kiejstut. Tre concorsi e un festival musicale sono intitolati a me e alla mia arte, ma quando nel 2009 si intendeva ricordare in grande stile il centenario della mia nascita solo un francobollo e qualche concerto mi hanno omaggiato. Che avesse ragione quel perfido critico nel dichiarare apertamente che ero brava, come compositrice, proprio come un uomo? E quel direttore d'orchestra che mi definì «grande maestro con la gonna»? Dovete sapere che mi è capitato più volte di ricevere lettere di apprezzamento indirizzate al "signor" o a "monsieur"; un altro critico, ancora più ottuso e meschino dell'altro, arrivò a insinuare che io non esistessi: avrei celato in realtà un uomo, il vero compositore delle mie opere. Il fatto poi che mi venisse attribuito uno stile mascolino perché non scrivevo canzonette o ballabili, ma opere dall'orchestrazione complessa e usavo nel gergo musicale aggettivi come «dinamico», «deciso», «energico», non mi è mai sembrato un gran complimento, come se una donna dovesse essere necessariamente dolce, romantica, sentimentale nelle sue manifestazioni artistiche. So bene che la via dell'affermazione professionale femminile, in ogni campo, ancora oggi non è facile ed è costellata di ostacoli: solo la nostra volontà, le nostre capacità, la nostra dedizione possono farci emergere, spesso a costo di sacrifici personali. E la composizione e la musica classica sono àmbiti misogini per eccellenza. Così la sfida continua.

«Penso che per comporre si debba lavorare molto intensamente. È necessario fare una pausa tra la composizione di opere diverse, ma non si dovrebbero fare interruzioni quando si sta scrivendo un pezzo. Sono in grado di lavorare su una composizione per molte ore al giorno. Di solito faccio una pausa a metà giornata, ma anche durante la pausa il mio cervello continua a lavorare. Mi piace stancarmi molto, molto. A volte è allora che improvvisamente ricevo le mie migliori idee.»

Traduzione francese
Joelle Rampacci

La musique a toujours été ma vie. Dans la maison de Łódz, où je suis née le 5 février 1909, on la respirait dans l'air. Dès mon plus jeune âge, j'ai été entourée par les sons harmonieux de divers instruments; mon père était un professeur d'origine lituanienne et quand j'avais à peine cinq ans, il a commencé à m'éduquer au solfège, m’initiant également à la pratique le violon et le piano. C’est ainsi qu’écoutant mes grands frères déjà sur cette voie, j'ai pu si bien parfaire ma technique de jour en jour que je suis devenue une enfant prodige: à sept ans j'ai fait mes débuts sur scène, à treize ans j'ai composé mon premier morceau et à dix-neuf je suis entrée dans le Conservatoire de Varsovie, notre capitale. Là, j'ai pu étudier sous la direction de professeurs experts: composition avec Kazimierz Sikorski, violon avec Józef Jarzebski et piano avec Józef Turczynski. Mais je n’étais jamais satisfaite: j'ai toujours eu un esprit fervent, j'étais douée de créativité et d'imagination, j'étais passionnée par les études. Je me suis ensuite inscrite à l'Université, à la Faculté de philosophie, et j'ai commencé - avec un certain succès - à publier de courts textes en prose. En réalité, il y avait déjà un écrivain et poète dans la famille: ma sœur Wanda, ce qui signifie qu’en famille, nous étions faits pour les arts. En 1932, j’ai obtenu mon diplôme en violon et piano (brillamment, je dois ajouter) et j'ai pu me spécialiser à Paris avec Nadia Boulanger et André Touret, entrant également en contact avec le célèbre piano virtuose et compositeur Ignacy Jan Paderewski. C'est alors que j'ai reçu ma première reconnaissance officielle grâce au Quintette à vent. Après un bref retour à la maison, puis de nouveau à Paris, je me suis perfectionnée dans l'étude du violon avec Carl Flesch. En 1936, je me suis mariée avec un homme qui n'avait rien d'une formation artistique: c’est tout moi, un médecin (mais un pianiste amateur)! Pour avoir notre fille unique, Alina, nous avons dû attendre six ans, puis enfin elle est venue et c'était notre joie. Elle aussi s'est lancée dans une carrière artistique, celle qui nous manquait: elle est en fait devenue une artiste peintre confirmée. La même année de mon mariage avec Andrzej Biernacki, j'ai eu une grande satisfaction professionnelle: en fait j'ai été appelée par le chef d'orchestre Grzegorz Fitelberg comme premier violon de l'orchestre de la radio polonaise, rôle qui m'a fait aller en de nombreuses tournées et que j'ai recouvert pendant une longue période. De cette façon, j'ai pu alterner les parties solistes avec la composition et les portes de la renommée internationale se sont ouvertes pour moi. La guerre, comme de bien entendu, a interrompu les activités artistiques, culturelles, sociales: notre pauvre Europe et ma Pologne étaient en flammes. Varsovie a été rasée, alors je me suis réfugiée avec ma famille à Lublin. Après la guerre, je me suis principalement consacrée à la composition, mais il m'est arrivé de participer à de prestigieux concours en tant que juré, une tâche que j'ai menée avec enthousiasme, toujours désireuse de découvrir de nouveaux talents.

J'ai beaucoup écrit, sur tout, et rapidement: mes oeuvres peuvent se compter jusqu’à plus de deux cents. Symphonies, concertos pour instruments solistes et orchestre, musique de chambre, dont sept quintettes et le Quatuor à cordes n ° 3 (considéré comme exceptionnel pour sa capacité polyphonique) puis cinq sonates pour piano et trois pour violon, la Partition pour violon et piano, musique vocale. J'ai été très aimée par mon public, mais aussi par les collègues de concert qui ont apprécié mes œuvres à plusieurs reprises: la virtuose Regina Smendzianka - qui a joué et enregistré mes Dix études (1954) - a déclaré: «ses études sont magistrales et exemptes de toute réminiscence folklorique, en autre, elles sont pleines de difficultés techniques, fournissant ainsi un excellent exercice per les pianistes.» Je sais bien que certains critiques voulaient m’enfermer dans les styles et les époques, avec peu de succès. J'ai dû lutter pour m'imposer, dans un domaine masculin et machiste par excellence, où les femmes n'étaient appréciées que comme chanteuses d'opéra, et - tout au plus - comme solistes prodigieuses. Mais la composition, ainsi que la mise en scène encore au XXe siècle étaient presque exclusivement l'apanage des hommes, jaloux de leur rôle et (puis-je le dire?) un peu envieux des compétences féminines. J'ai également dû vivre avec les critiques exprimées sous le régime stalinien où tout ce qui n'était pas conforme et aligné, était interdit au nom du «réalisme socialiste». Cependant, j'ai continué mon chemin et j'ai surpris de nombreuses voix adverses pour mon expérimentalisme continu et pour mes changements incessants qui en ont surpris plus d’un. Ressemble-t-elle à Bartók? Êtes-vous inspirée par Szymanowski? Fait-elle référence au néoclassicisme? Reprenez-vous la musique populaire? En fait, j'étais juste moi-même. J'ai aussi aimé varier les genres autant que possible: je n'ai pas hésité quand on m'a proposé des bandes sonores pour le cinéma et pour des films d'animation, des compositions pour la radio (comme l'opéra comique Les Aventures du roi Arthur-1959), de la musique accessoire pour les ballets. Pour les Jeux Olympiques de Londres (1948), j'ai écrit la Cantate Olympique.

J'ai été vice-président de l'Union des compositeurs polonais - un rôle prestigieux qui m'a beaucoup impliquée dans des voyages et des rencontres à travers le monde - et je me suis également consacrée à l'enseignement, d'abord au Conservatoire de Lodz, puis au Conservatoire de Varsovie; depuis 1954, cependant, j'ai dû ralentir mes engagements publics en raison des séquelles d'un grave accident de voiture qui limitait mes mouvements, mais pas ma veine artistique. J'ai continué à écrire, suivant ma passion de jeunesse: encore inédits deux romans et de nombreuses nouvelles, tandis que le recueil d'anecdotes Znak szczególny, basé sur mes expériences et mes récits de voyage, a été publié à titre posthume; le texte théâtral Jerzyki albo nie jestem ptakiem a été présenté à la télévision polonaise en 1968. Ma nouvelle évolution artistique remonte à ces années, grâce au départ partiel de la tonalité, à l'attention accrue portée à la couleur musicale, à l'enrichissement des schémas de timbre; puis quelques-uns de mes plus grands succès sont nés comme la célèbre Sonate pour violon seul n ° 2 (1958), qui représente une véritable étude des possibilités expressives du violon. Dans Musique pour Cordes, Trompettes et Percussion (1958), les rythmes vigoureux et les thèmes fortement contrastés contenus dans mes premières œuvres sont revenus, mais ici empreints d'une audace et d'un dynamisme nouveaux. Certains critiques pensent que c'est mon chef-d'œuvre orchestral. Elle a été jouée au festival "Automne de Varsovie" en 1959 et a reçu le premier prix de la division orchestrale et le troisième prix au classement général de la Tribune internationale des compositeurs de l'Unesco (Paris, 1960). Une autre nouveauté stylistique fut Pensées nocturnes(1961), alors qu'en une semaine à peine j'écrivis l'Esquisse pour orgue à la demande de l'organiste français Jean Guillou (définie comme mémorable par de gentils admirateurs), poursuivant ma fameuse rapidité de composition; le septième quatuor à cordes a été jugé un véritable joyau, inouï depuis l'époque de Bartók. Ma dernière œuvre achevée était le Concerto pour alto, joué seulement après ma mort par Stefan Kamasa: il l'a interprété à plusieurs reprises, avec un grand succès, aux côtés des orchestres les plus importantes du monde. La mort m'atteignit trop tôt et soudainement: mon cœur fatigué s'arrêta de battre alors que j'allais avoir soixante ans, le 17 janvier 1969, j'étais encore en pleine créativité, laissant le ballet Desire inachevé.

Comment suis-je célébrée au 21e siècle dans ma patrie? Malheureusement peu et mal. Des routes m'ont été dédiées, il est vrai, des écoles de musique portent mon nom, mais un seul buste et un monument laissent mon souvenir dans toute la Pologne. À Łódz, ma ville, une rue de banlieue et l'Académie de musique me sont intitulées à mon nom, mais je dois partager cette dernière avec mon frère Kiejstut. Trois concours et un festival de musique portent mon nom et celui de mon art, mais quand en 2009 pour commémorer le centenaire de ma naissance en grand style, seuls un timbre-poste et quelques concerts m'ont rendu hommage. Ce critique perfide avait-il raison de déclarer ouvertement que j'étais douée, en tant que compositrice, comme un homme? Et ce chef d'orchestre qui m'a appelé "grand maître avec la jupe"? Vous devez savoir qu'il m'est arrivé plusieurs fois de recevoir des lettres de remerciements adressées au «signor» ou «monsieur»; un autre critique, encore plus obtus et mesquin, est allé jusqu'à insinuer que je n'existais pas: je cacherais en fait un homme, le véritable compositeur de mes œuvres. Le fait qu'on m'ait donné un style masculin parce que je n'ai pas écrit de chansons ou de danses, mais des œuvres avec une orchestration complexe et j'utilisais des adjectifs dans le jargon musical tels que «dynamique», «décisif», «énergique», ne m'a jamais semblé être un grand compliment, comme si une femme devait nécessairement être douce, romantique, sentimentale dans ses manifestations artistiques. Je sais bien que le chemin de l'affirmation professionnelle féminine, dans tous les domaines, n'est pas encore facile aujourd'hui et est semé d'embûches: seules notre volonté, nos compétences, notre dévouement peuvent nous faire émerger, souvent au prix de sacrifices personnels. Et la composition et la musique classique sont des domaines misogynes par excellence. Le défi continue donc.

«Je pense que pour composer, il faut travailler très dur. Il est nécessaire de faire une pause entre la composition des différentes œuvres, mais vous ne devez pas faire de pause lors de l'écriture d’une musique. Je suis capable de travailler sur une composition plusieurs heures par jour. Je prends généralement une pause au milieu de la journée, mais même pendant la pause, mon cerveau continue de fonctionner. J'aime beaucoup me fatiguer. Parfois, c'est à ce moment que j'ai soudainement mes meilleures idées.»

 

Traduzione inglese
Syd Stapleton

Music was always her life. In the house in Łódz, where she was born on February 5, 1909, she breathed it in with the air. Since she was a child she was surrounded by the harmonious sounds of various instruments. Her father, of Lithuanian origins, was a professor, and when she was just five years old he began to educate her in music theory, also starting her on practice of the violin and the piano. As she listened to her older brothers already on this path, she improved her technique day by day - so much so that she became a child prodigy. At seven years of age, she made her stage debut, at thirteen composed her first song and at nineteen entered the Warsaw Conservatory, in the capital. There she was able to study under the guidance of expert teachers: composition with Kazimierz Sikorski, violin with Józef Jarzebski, and piano with Józef Turczynski. But she wasn’t satisfied. She always had a fervent mind, was gifted with creativity and imagination, and was passionate about studying. She then enrolled at the University, at the Faculty of Philosophy, and began - with some success - to publish short texts in prose. There was already a writer and poet in the family, her sister Wanda. The entire family was deeply inclined toward the arts. In 1932 she graduated in violin and piano (brilliantly, it must be said) and she was able to specialize in Paris with Nadia Boulanger and André Touret, also coming into contact with the famous piano virtuoso and composer Ignacy Jan Paderewski. It was then that she received her first official recognition, thanks to the Wind Quintet. After a brief return home, back in Paris she perfected her violin study with Carl Flesch. In 1936 she married a man of anything but artistic training, a doctor (but amateur pianist). They had to wait six years to have their only daughter, Alina, but when she came, it was a joy. She too embarked on an artistic career, and became an established painter. In the same year as her marriage to Andrzej Biernacki, she had a great professional accomplishment - she was called by the conductor Grzegorz Fitelberg to be the first violin of the Polish Radio Orchestra, a role that she maintained for a long time and that took her on numerous tours. In this way she was able to alternate soloist parts with composition and the doors to international fame opened. The war, obviously, interrupted artistic, cultural and social activities. Poor Europe, including Poland, was in flames. Warsaw was razed to the ground, so she took refuge with her family in Lublin. After the war she mainly dedicated herself to composition, but also participated in prestigious competitions as a juror, a task she carried out with enthusiasm, always eager to discover new talents.

She wrote a lot, about everything, and quickly. You can count over two hundred of her works. Symphonies, concertos for solo instruments and orchestra, chamber music, including seven quintets and the string quartet n.3 (considered exceptional for polyphonic ability) and then five sonatas for piano and three for violin, the Partita for violin and piano, and vocal music. She was much loved by her audiences, but also by concert colleagues who recognized her works on several occasions. The virtuoso Regina Smendzianka - who played and recorded her Ten Studies (1954) - stated: "her studies are masterful and free from any folkloric reminiscence, but they are full of technical difficulties, providing an excellent stimulus to pianists. " She knew well that some critics wanted her to stay in certain styles and periods. They met with little success. She fought to establish herself, in an extremely masculine and macho field, in which women were appreciated only as opera singers, and - at best - as prodigious soloists. But composition, as well as musical direction, were almost exclusively the jealous preserve of men, even into the twentieth century. They seemed a little envious of female skills. She also had to live with criticisms expressed during the Stalinist period, in which what was not aligned with party policy was prohibited in the name of "socialist realism". However, she went on her own way and overcame many critical voices with her continuous experimentalism and incessant changes that took everyone by surprise. Is it like Bartók? Are you inspired by Szymanowski? Does it refer to neoclassicism? Are you taking up popular music again? Actually, she was just herself. She enjoyed varying genres as much as possible and didn't hold back when she was offered soundtracks for cinema and animated films, compositions for radio (like the comic opera, The Adventures of King Arthur - 1959 ), and incidental music for ballets. For the 1948 London Olympics she wrote the Olympic Cantata.

She became Vice President of the Union of Polish Composers - a prestigious role that involved her in a lot of traveling and meetings around the world. She also dedicated herself to teaching, first at the Łódz Conservatory, then at the Warsaw Conservatory. Beginning in 1954, however, she had to reduce her public commitments due to the after-effects of a serious car accident that limited her movements, but not her artistic passion. She continued to write, following her youthful passions - two novels and numerous short stories remain unpublished, while the collection of anecdotes Znak szczególny, based on her experiences and travel experiences, has been published posthumously. The theatrical text Jerzyki albo nie jestem ptakiem was presented on Polish television in 1968. Her further artistic evolution dates back to those years, thanks to the partial departure from tonality, to the greater attention to musical color, to the enrichment of timbral schemes. It was then that some of her greatest successes were born, such as the celebrated Sonata for solo violin n.2 (1958), which represents a real study of the expressive possibilities of the violin. In Music for Strings, Trumpets and Percussion (1958) the vigorous rhythms and strongly contrasted themes contained in her first works returned, but here imbued with new audacity and dynamism. Some critics believe it is her orchestral masterpiece. It was performed at the "Autumn of Warsaw" festival in 1959 and received the first prize in the orchestral division and the third prize overall at the Unesco International Rostrum of Composers (Paris, 1960). Another stylistic novelty was Pensieri nocni (1961). In just one week she wrote the Esquisse for organ at the request of the French organist Jean Guillou (described as memorable by some devoted admirers). Continuing her renowned compositional speed, the seventh string quartet has been judged a real gem, unheard of since the time of Bartók. Her last completed work was the Viola Concerto, performed only after her death by Stefan Kamasa. He interpreted it several times, with great success, in collaboration with the most important orchestras in the world. Death reached her too early and too suddenly. Her tired heart stopped beating when she was about to turn sixty, January 17, 1969, while she was still in the midst of creativity, leaving the Desire ballet unfinished.

How is she celebrated in the 21st century in her homeland? Unfortunately, badly and not a great deal. Roads have been dedicated to her, it is true, music schools bear her name, but only one bust and one monument celebrate her in all of Poland. In Łódz, her native city, a suburban street and the Academy of Music are named for her, but she has to share the latter with her brother Kiejstut. Three competitions and a music festival are named after her and her art, but when in 2009 it was intended to commemorate the centenary of her birth in grand style, only a postage stamp and a few concerts paid her homage. Was that perfidious critic right in declaring openly that she was good, “as good as a man”, as a composer? And that conductor who called her "great teacher with a skirt"? You must know that it happened to her several times, receiving letters of appreciation addressed to "Mister" or "Monsieur". Another critic, even more obtuse and petty than most, went so far as to insinuate that she did not exist. That she was actually a front for a man, the true composer of her works. She was considered to have “a masculine style” because she didn’t just write songs or dances, but wrote works with complex orchestration and used adjectives in musical jargon such as "dynamic", "decisive", "energetic". It was not a great compliment. It was as if a woman must necessarily be sweet, romantic, and sentimental in her artistic manifestations. The path of female professional affirmation, in every field, is still not easy today and is studded with obstacles. Only our will, our skills, our dedication can make us emerge, often at the cost of personal sacrifices. And composition and classical music are misogynistic environments par excellence. So, the challenge continues.

“I think that to compose you have to work with great intensity. It is necessary to take a break between composing different works, but you should not take breaks when writing a piece. I am able to work on a composition for many hours a day. I usually take a break in the middle of the day, but even during the break my brain keeps working. I like to get very, very tired. Sometimes that's when I suddenly get my best ideas."

 

Traduzione polacca
Aleksandra Makowska-Ferenc

Muzyka zawsze była moim życiem. W domu, w Łodzi, w którym się urodziłam 5 lutego 1909 roku czuło się ją w powietrzu. Od dziecka otaczały mnie harmonijne dźwięki różnych instrumentów; mój ojciec był profesorem pochodzenia litewskiego i kiedy miałam zaledwie pięć lat zaczął mnie uczyć teorii muzyki a także gry na skrzypcach i na fortepianie. Słuchając moich starszych braci, którzy już podążali muzyczną ścieżką, doskonaliłam swoją technikę z dnia na dzień tak, że stałam się cudownym dzieckiem: w wieku 7 lat zadebiutowałam na scenie, w wieku 13 lat skomponowałam pierwszy utwór a mając 19 lat wstąpiłam do Konserwatorium Muzycznego w Warszawie. Tam mogłam się uczyć pod okiem pedagogów: kompozycji u Kazimierza Sikorskiego, skrzypiec u Józefa Jarzębskiego i fortepianu u Józefa Turczyńskiego. Ja nigdy nie miałam dość: zawsze miałam chłonny umysł, byłam obdarzona kreatywnością i wyobraźnią, byłam pasjonatką nauki. Następnie zapisałam się na uniwersytet, na Wydział Filozoficzny i zaczęłam - z pewnym sukcesem - publikować krótkie teksty prozatorskie. Z drugiej strony w rodzinie była już pisarka i poetka: moja siostra Wanda, to znaczy, że wszyscy mieliśmy zdolności artystyczne. W 1932 roku ukończyłam studia na wydziale skrzypiec i fortepianu (dodam, że z doskonałym wynikiem) i mogłam kształcić się w Paryżu pod kierunkiem Nadii Boulanger i André Toureta nawiązując również kontakt ze słynnym wirtuozem fortepianu i kompozytorem Ignacym Janem Paderewskim. Wtedy właśnie otrzymałam pierwsze oficjalne wyróżnienie dzięki Kwintetowi na instrumenty dęte (Quintetto di fiati). Po krótkim powrocie do ojczyzny, w Paryżu dalej doskonaliłam grę na skrzypcach tym razem u Carla Flescha. W 1936 roku wyszłam za mąż, za człowieka, który nie miał wykształcenia artystycznego: właśnie mnie musiał się trafić lekarz (ale pianista amator)! Na naszą jedyną córkę Alinę musieliśmy czekać sześć lat, ale się udało i stała się naszą radością. Ona również rozpoczęła karierę artystyczną, inną od naszej rodzinnej: została uznaną malarką. W tym samym roku, w którym poślubiłam Andrzeja Biernackiego miałam ogromną satysfakcję zawodową: zostałam nominowana przez dyrygenta Grzegorza Fitelberga, aby grać partię pierwszych skrzypiec w Polskiej Orkiestrze Radiowej. W roli tej odbyłam liczne tournée i wykonywałam ją przez dłuższy czas. W ten sposób mogłam na przemian łączyć pracę solistki z pracą kompozytorki, dzięki temu otworzyły się dla mnie drzwi międzynarodowej sławy. Wojna, jak wiadomo, przerwała działalność artystyczną, kulturalną, społeczną: nasza biedna Europa i moja Polska stanęły w płomieniach. Warszawa została zrównana z ziemią, więc schroniłam się z rodziną w Lublinie. Po wojnie poświęciłam się głównie kompozycji, ale zdarzało mi się brać udział w prestiżowych konkursach jako jurorka, co wykonywałam z entuzjazmem, zawsze chętna do odkrywania nowych talentów.

Komponowałam dużo, wszystko i szybko: można doliczyć się ponad dwustu moich prac. Symfonie, koncerty na instrumenty solowe i orkiestrę, muzyka kameralna, w tym siedem kwintetów i III Kwartet smyczkowy (Quartetto d'archi n.3) (uznany za wyjątkowy pod względem polifonicznym), a następnie pięć sonat na fortepian i trzy na skrzypce, Partita na skrzypce i fortepian (Partita per violino e pianoforte), muzyka wokalna. Publiczność bardzo mnie kochała, ale także koledzy z którymi koncertowałam wielokrotnie doceniali moją pracę: wirtuozka Regina Smendzianka, która wykonywała i nagrała moje 10 etiud (Dieci studi) (1954) powiedziała o mnie: „Jej etiudy są mistrzowskie, bez folklorystycznych naleciałości, ale pełne trudności technicznych, stanowiąc doskonały bodziec również dla pianistów ”. Wiem dobrze, że niektórzy krytycy chcieli mnie zamknąć w konkretnych stylach i okresach, ale nie bardzo im się to udało. Musiałam walczyć o zaistnienie na polu par excellence zdominowanym przez mężczyzn, w którym kobiety były cenione tylko jako śpiewaczki operowe i - w najlepszym razie - uzdolnione solistki. Ale kompozycja, podobnie jak reżyseria jeszcze w XX wieku, były prawie wyłącznie domeną mężczyzn, strzegących swoich w tych dziedzinach ról i (czy mogę to powiedzieć?) trochę zazdrosnych o kobiece umiejętności. Musiałam też pogodzić się z krytyką wyrażaną w czasach stalinowskich reżimów, w których to, co nie było uległe i zgodne, było zabronione w imię „socrealizmu”. Jednak poszłam dalej i odrzuciłam wiele przeciwnych mi głosów na rzecz ciągłego eksperymentowania i nieustannych zmian, które wszystkich zaskoczyły. Czy brzmi jak Bartók? Czy inspiruje się Szymanowskim? Czy nawiązuje do neoklasycyzmu? Czy powraca do muzyki ludowej? Właściwie byłam tylko sobą. Podobały mi się różne gatunki: nie wahałam się, kiedy proponowano mi ścieżki dźwiękowe do filmów fabularnych i animowanych, kompozycje dla radia (np. opera komiczna Przygody króla Artura -1959 ), muzykę inscenizująca do baletów. Na Igrzyska Olimpijskie w Londynie (1948) napisałam Kantatę Olimpijską (Olympic Cantata).

Byłam wiceprezesem Związku Kompozytorów Polskich - to prestiżowa rola, która wiązała się podróżami i spotkaniami na całym świecie, a także poświęciłam się nauczaniu, najpierw w Konserwatorium Łódzkim, a potem w Konserwatorium Warszawskim. Jednak od 1954 roku musiałam ograniczyć swoje publiczne obowiązki z powodu następstw poważnego wypadku samochodowego, który ograniczył moją mobilność, ale nie artystyczną wenę. Kontynuowałam pisanie, podążając za swoją młodzieńczą pasją: dwie powieści i liczne opowiadania pozostają nieopublikowane, a zbiór opowiadań Znak szczególny, oparty na moich przeżyciach i relacjach z podróży, ukazał się pośmiertnie; sztuka teatralna Jerzyki albo nie jestem ptakiem została wystawiona w Teatrze Telewizji w 1968 roku. W tym okresie dokonał się dalszy mój rozwój artystyczny, dzięki częściowemu odejściu od tonalności, większej dbałości o koloryt muzyczny, wzbogaceniu schematów barwnych; wtedy narodziły się niektóre z moich największych sukcesów, jak słynna Sonata na skrzypce solo nr 2 (Sonata per violino solo n.2) (1958), będąca prawdziwym studium możliwości ekspresyjnych skrzypiec. W Muzyce na smyczki, trąbki i perkusję (Musica per archi, trombe e percussioni) (1958) powróciły żywiołowe rytmy i mocno skontrastowane tematy zawarte w moich pierwszych utworach, ale nasycone nową śmiałością i dynamizmem. Niektórzy krytycy uważają, że to moje arcydzieło orkiestrowe. Utwór został wykonany na festiwalu Warszawska Jesień w 1959 roku i otrzymał I nagrodę w kategorii orkiestrowej oraz III nagrodę w klasyfikacji generalnej na Międzynarodowej Trybunie Kompozytorów UNESCO (Paryż 1960). Kolejną nowością stylistyczną były Nocne myśli (Pensieri notturni) (1961), podczas gdy w ciągu zaledwie jednego tygodnia napisałam Esquisse na organy na zlecenie francuskiego organisty Jeana Guillou (utwór określany przez niektórych wielbicieli jako niezapomniany), kontynuując moje słynne tempo kompozytorskie; VII Kwartet Smyczkowy (Quartetto d'archi) został uznany za prawdziwy klejnot, niespotykany od czasów Bartóka. Moim ostatnim ukończonym dziełem był Koncert na altówkę (Concerto per viola), wykonany dopiero po mojej śmierci przez Stefana Kamasę, który z powodzeniem interpretował go kilkakrotnie z udziałem najważniejszych orkiestr świata. Śmierć dopadła mnie zbyt szybko i nagle: moje zmęczone serce przestało bić, gdy miałam prawie sześćdziesiąt lat, 17 stycznia 1969 r., kiedy byłam jeszcze w pełni sił twórczych, pozostawiając niedokończony balet Desire.

Jak jestem pamiętana w XXI wieku w mojej ojczyźnie? Niestety mało i źle. Dedykowano mi ulice, to prawda, szkoły muzyczne noszą moje imię, ale znajdziemy tylko jedno popiersie i jeden pomnik w całej Polsce. W Łodzi, w moim mieście istnieje tylko jedna ulica mojego imienia, na oddalonym od centrum jednym z łódzkich osiedli oraz Akademia Muzyczna nosząca moje imię i mojego brata, również muzyka (Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi). Trzy konkursy i festiwal muzyczny są nazwane moim imieniem, ale kiedy w 2019 roku zamierzano w wielkim stylu upamiętnić stulecie moich urodzin to poza kilkoma koncertami i wydaniem okolicznościowego znaczka przez pocztę polską ten fakt przeszedł raczej bez większego medialnego echa. Czy ten przewrotny krytyk miał rację, mówiąc otwarcie, że jestem tak dobrą kompozytorką jak mężczyzna? A ten dyrygent, który nazwał mnie „wielkim maestro w spódnicy”? Zdarzyło mi się kilka razy otrzymywać listy z podziękowaniami adresowane „Signor” lub „Monsieur”; inny krytyk, jeszcze bardziej ograniczony od poprzedniego, posunął się do tego, że insynuował, że nie istniałam: ukrywałam, prawdziwego kompozytora moich utworów. Fakt, że przypisywano mi męski styl, ponieważ nie komponowałam piosenek ani utworów tanecznych, ale pracowałam ze złożoną orkiestracją i używałam w zapisach muzycznych takich określeń jak: „dynamiczny”, „zdecydowany”, „energetyczny”, nie wydawało mi się to wielkim komplementem. Tak jakby kobieta musiała być koniecznie słodka, romantyczna, sentymentalna w swoich artystycznych manifestacjach. Wiem dobrze, że ścieżka zawodowa kobiet na żadnym polu nie jest dziś łatwa i jest najeżona przeszkodami: tylko nasza wola, nasze umiejętności, nasze poświęcenie mogą pozwolić nam zaistnieć, często kosztem osobistych wyrzeczeń. Kompozycja i muzyka klasyczna to tereny mizoginiczne par excellence. Więc wyzwanie trwa.

"Myślę, że aby komponować, trzeba bardzo ciężko pracować. Konieczne jest zrobienie sobie przerwy między komponowaniem różnych utworów, ale nie należy robić przerw w pisaniu utworu. Nad kompozycją jestem w stanie pracować wiele godzin dziennie. Zwykle robię sobie przerwę w środku dnia, ale nawet podczas przerwy mój mózg nadal pracuje. Bardzo, bardzo lubię się męczyć. Czasami wtedy nagle przychodzą mi do głowy najlepsze pomysły".